شناسایی عوامل درون سازمانی موثر بر استرس و عملکرد شغلی

چکیده فارسی

  استرس یا فشار عصبی از مسایل بسیار حاد در سازمان‌های امروزی می‌باشد که سلامت جسمی و روانی نیروی کار را به خطرانداخته و هزینه سنگینی را به سازمان‌ها وارد ساخته است، فشار عصبی در سازمان همچون آفتی فعالیت‌ها را تحلیل داده و از بین می‌برد .

   گروهی از صاحب‌نظران رفتار سازمانی، استرس ناشی از شغل را بیماری شایع قرن نامگذاری کرده‌اند ولی در بین آنان تعریف واحدی عرضه نشده است .گسترش فشار رواني در جامعه به شيوه¬هاي گوناگون در گفتار ما جلوه گر مي‌شود، شما ممكن است بگوييد احساس كوفتگي، فرسودگي ، فشار، تنش ، وحشت زدگي، سستي و نگراني  مي‌كنم. اين عبارت‌ها حكايت از آن دارند كه فشار رواني در زندگي همه ما وجود دارد و به شکل پاسخ توأم با تحكم  و خشم به يك پرسش بي غرض، سردردي شديد پس از يك روز كار سخت و طاقت فرسا به خود رنگ مي گيرد. موارد بالا از جمله فشارهاي رواني بهنجارند. اما در اغلب موارد چنان چه فشار رواني شدت و دوام بيشتري يابد مردم دچار نشانه‌هاي مشكل سازي خواهند شد كه به نگراني آن‌ها درباره‌ي اين نشانه‌ها مي‌انجامد (خنیفر، 1383، ص25). در زندگي روزانه فشار رواني به شكل‌هاي گوناگون جلوه گر مي‌شود: عموم مردم بیشتر وقت مفید خود را در محیط کار می‌گذرانند به همین دلیل شرایط محیط کاری تاثیرات بسزائی در تامین سلامت روانی افراد دارد. سازمان‌ها و نهادها یکی از مهم ترین محیط‌هایی است که هر روزه افراد بسیاری را در نقش‌های مختلف پذیراست. بخش عظیمی‌از این افراد در غالب نیروی انسانی و کارکنان آن سازمان‌ها ساعت‌های بسیاری را در آن سپری می‌کنند. هر سازمانی بر حسب وظايف خود با ارکان و سازمان ديگر متفاوت است. 

 تاثیر محيط شغلی بر منابع انسانی که اساس ثروت واقعی یک سازمان را تشکیل می‌دهد، غیر قابل انکار می‌نماید.

از مشخصات یک سازمان سالم آن است که سلامت جسمی‌و روانی کارکنان آن به همان اندازه مورد توجه و علاقه مدیران سازمان قرار گیرد که تولید و بهره‌وری مورد تأکید قرار گرفته است.

یک سازمان همواره باید برای بقای خود با مشکلات موجود، چه در ارتباط با محیط و چه در درون سازمان مبارزه کند ودرصدد شناختن مشکل و ابعاد مختلف آن ‌باشد. توجه به کارکنان یکی از ابزارهای موثر برای افزایش بهره وری کارکنان و استفاده بهینه از ظرفیت‌ها و توانایی‌های فردی و گروهی آنها در راستای اهداف سازمانی است.

استرس یا فشار عصبی از مسایل بسیار حاد در سازمان‌های امروزی می‌باشد که سلامت جسمی‌و روانی نیروی کار را به خطرانداخته و هزینه سنگینی را به سازمان‌ها وارد ساخته است، فشار عصبی در ساز مان همچون آفتی فعالیت‌ها را تحلیل داده و از بین می‌برد. استرس به معنای فشار واژه‌ای است که از فیزیک به عاریت گرفته شده است و امروزه برای بیان فشار روان تنی کاربرد عام یافته است. به عبارت کلی استرس حالتی است در درون و تن که ناشی از وارد شدن فشارهای روحی یا جسمی‌به فرد است. بنابراین شاید فشار عصبی معادل دقیقی برای استرس نباشد. چرا که استرس حالتی ناشی از فشار است نه خود فشار اما با اندکی اغماض می‌توان استرس را همان فشار عصبی معنی کرد. اضطراب هنگامی‌در فرد بروز می‌کند که شرایط استرس‌زا در زندگی او بیش از حد طولانی شود یا به‌طور مکرر رخ دهد، و یا اینکه دستگاه عصبی بدن نتواند به مرحله مقاومت تنیدگی پایان دهد و بدن برای مدتی طولانی همچنان بسیج باقی بماند. اضطراب مرحله ی پيشرفته تر استرس مزمن است، در نتیجه بکارگیری اضطراب معادل استرس یا تنیدگی روانی نمی‌باشد.

استرس به مجموعه واکنشهاي عمومي انسان نسبت به عوامل ناسازگار و پيش بيني نشده داخلي و خارجي اطلاق مي‌گردد.

این پاسخ غير ارادي به خطر، از اولين روزهاي زندگي در ما به وجود مي آيد فشار رواني  تجربه‌اي است همگاني و عمومي که هرکس به کرات آن را در زندگي خود احساس کرده است، برخلاف تصور، فشار رواني هميشه شامل حوادث ناخوشاينــد نيست بلکه مي‌تواند محصول موفقيتهاي خوشايند و مطلوب نيز باشد که سازگاري مجددي را در فرد مطالبه مي‌کند. به عبارت ديگر شايد نکته اصلي در موقعيتهاي تنش زا نياز به انطباق و سازگاري مجددي است که براي فرد ضرورت پيدا مي‌کند.

فشار رواني نتيجه يک تعامل بين منابع مختلف فشار و فرد است. تمامي افراد يک موقعيت واحد را استرس زا تصور نمي کنند و اختلافات فردي آنان ازنظر شخصيتي و تجارب زندگي و توانایی انطباق با موقعیت، پاسخ آنان را به فشار رواني تحت الشعاع خود قرار مي‌دهد. به عبارت دیگر، موقعیت برای فردی خاص تنش زا و برای دیگری تنش زا نمی‌باشد.

گرچه اهمیت تفاوت‌های فردی غیر قابل چشم پوشی نمی‌باشد ولی شواهد علمی‌پیشنهاد می‌کند شرایط کاری خاصی برای بیشتر افراد سازمان می‌تواند ایجاد تنش کند (استیون سواتر ، 2010، ص7).

عوامل موجد استرس را می‌توان به 3 دسته کلی فردی، سازمانی و محیطی تقسیم کرد: (کیانی، 1374، ص 8)

معمولاً کارفرماها نمی‌توانند از استرس کارمندان خود در محیط خارج از سازمان جلوگیری کنند، اما حتی المقدور از علل سازمانی آن می‌توانند مطلع شوند و پیشگیریهای مورد نیاز را به انجام رسانند. در این راستا استرس شغلی  و یا استرس سازمانی، بکارگيري فرد درکاري که با توانايي‌ها و اطلاعات او همخواني ندارد و يا تغيير در فعاليت‌کاري او مي‌تواند باعث ايجاد استرس در فرد شود (استیون سواتر1، 2003). بطور کلي استرس شغلي نوعي استرس است که با محيط کاري يا عوامل مرتبط با محيط کاري فرد ارتباط دارد. تغيير در فعاليت‌هاي کاري همچون فن آوري جديد يا تغيير اهداف، ممکن است باعث ايجاد استرس شود سنجش علل سازمانی موجب تنش شغلی می‌تواند شاخصی برای فهم مشکلات ساختاری، رفتاری، مدیریتی، فرهنگ سازمانی و... در سازمان باشد. تاثیر استرس سازماني در کيفيت کار کارمندان، مقیاس کارگريزي و اثر مستقیم آن بر میزان بهره وری ما را به بررسی علل سازمانی آن فرا می‌خواند.

گروهی از صاحب‌نظران رفتار سازمانی، استرس ناشی از شغل را بیماری شایع قرن نامگذاری کرده‌اند شايد هم به راستي دوران ما عصر استرس‌ها است که در آن انسان بيش از هر زمان ديگر در معرض عوامل استرس زا قرار گرفته و مسايل و مشکلات زيادي از هر سو او را احاطه کرده است. استرس و يا فشاري عصبي موقعيتي دروني و خاص هر فرد است كه در واكنش به مسئله اي در افراد مختلف به گونه اي متفاوت بروز ميكند.و حتي ممكن است افراد در مقاطع مختلف واكنش‌هاي متفاوتي نسبت به يك مسئله از خود نشان دهد.

در محيط کاري، موقعيت‌هاي زيادي هستند که موجب استرس فرد مي شوند. موقعيتهايي همچون فقدان تامين شغل، حاکميت روابط بر ضوابط، بوروکراسي سردرگم، فقدان مکانيسم‌هاي کنترل و ارزشيابي، شيفت‌هاي کار، ساعت کار زياد، فناوري جديد، حقوق کم و سبک مديريت، حمايت نکردن مسئولين از کارکنان خود، نبود مشاوره و ارتباطات، دخالت‌هاي زيادي در مسايل شخصي، اجتماعي و زندگي خانوادگي، حجم زياد کارها يا بيش از اندازه کم بودن کار ، فشار بيش از حد ناشي از غيرواقعي بودن مهلت انجام کارها،انجام کارهايي که بسيار مشکل اند و يا لزوم چنداني به انجام آنها نيست،نداشتن مهارت کافي در نحوه انجام کار، داشتن مهارت بیش از حد در کار محول شده، شرايط نامطلوب کاري، خط مشی سازمانی، ساختار سازمانی، رشد سازمان و مراحل حیات سازمان (تاسیس و یا مرحله افول سازمان)، شغلهای پر مسئولیت، استقلال شغلی،عدم توجه به اصول ارگونومی‌و رعایت نکردن آنها در محیط کار،داشتن شغلي که متناسب با شاغل نباشد، نداشتن امنيت شغلي و ترس از بيکار شدن، اثرات استرس در محيط کار، ساعت کاری غیر قابل پیش بینی، ساعت کاری بدون انعطاف، نداشتن اجازه تصمیم گیری در امور کاری مربوط به خود، نبود امکان پیشرفت ارزیابی عملکرد خلاف واقع، نا معلوم و نا عادلانه، ابهام در نقش، تعارض در نقش، تماس مداوم با افراد و حل مشکلات آنها، همکاری ضعیف بین همکاران، شغل‌های منزوی، نبود دستورالعمل ویژه برای حل مشکلات و شکایت‌ها، ضعف در ارتباط سازمانی،رهبری ضعیف، عدم شفاف سازی اهداف سازمانی،نبود همپوشانی در نیازهای خانواده و محل کار، عدم حمایت خانواده برای برطرف کردن مشکلات محل کار، عدم حمایت محل کار در کمرنگ کردن مشکلات خانوادگی، شغل فاقد ارزش اجتماعی، طراحی ضعیف شغل، استرس روي سازمان‌ها و افراد موجود در آن تأثير مي‌گذارد. 

این علل بطور معمول مستقل و مجزا از یکدیگر باعث بوجود آمدن استرس شغلی در کارمندان نمی‌شود، بلکه ارتباط و تعامل آنها بصورت تجمیع شبکه پیچیده‌ای را بوجود می‌آورد که بر وضعیت روانی کارمندان اثر مخرب می‌گذارد.

استرس شغلی می‌تواند مثبت و یا منفی باشد. استرس شغلی مثبت محرکی برای بالا بردن عملکرد فردی می‌باشد اما آنچه جنبه مخرب و منفی استرس شغلی را به نمایش می‌گذارد کاهش عملکرد فرد و در ابعاد وسیعتر کاهش بهره وری سازمان می‌باشد. 

استراتژی سازمان باید در جهت به حداقل رساندن استرس منفی و به حداکثر رساندن (خنیفر، 1383، ص11) استرس مثبت باشد.

تأثير استرس سازماني با افزايش ميزان کارگريزي، تعويض زود هنگام کارکنان، ارتباط نامناسب با ارباب رجوع، کاهش ميزان امنيت شغلي، عدم سلامت محيط کار، کنترل ضعيف کيفيت محصولات و.... ارتباط دارد

زود رنجي يا پرخاشگري در برخورد با همکاران و مراجعين، بي‌تفاوتي و بي‌علاقگي به آراستگي ظاهر خود و ديگران، کاهش خلاقيت و فقدان اعتماد به نفس، بي‌تفاوتي نسبت به کار و افزايش اشتباهات، عدم ‌توانايي تمرکز برروي کار و ناتواني در تصميم‌گيري، خستگي مفرط، ناراحتي و احساس گناه، ناتواني در تحمل اطرافيان، ناکامی‌و تمايل به انزوا، اختلال در حافظه (میزان یادگیری و فراموشی)، اختلال‌های روان تنی مانند زخم معده، تصمیم گیری نا مناسب، کاهش رضایت شغلی همه اين عوامل در نهايت منجر به کاهش بهره‌وري مي‌شود وبه میزان بسیاری امکانات، منابع، و استعدادهای بالقوه انسانی و اقتصادی را ضایع می‌کند، از طرف ديگر اين افراد بعلت ناتواني در کنترل احساسات، ناتواني در تصميم‌گيري صحيح و ديگر موارد ذکر شده استعداد فوق‌العاده در ايجاد حادثه براي خود و ديگران پيدا مي‌کنند.